De discussie rond euthanasie barstte weer los met het beschikbaar komen januari 2020 van het PERSPECTIEF-onderzoek van ZonMw door een werkgroep onder leiding van Els van Wijngaarden (https://www.uvh.nl/perspectief-onderzoek-2020). Met behulp van dit onderzoek naar Perspectieven op de doodswens van ouderen die niet ernstig ziek zijn: de mensen en de cijfers moest er inzicht komen in de omvang van de groep ouderen met een doodswens omdat zij hun leven als voltooid ervaren. De uitkomst was dat 0.18% van de 55-plussers een wens heeft tot levensbeëindiging, zonder dat zij ernstig ziek zijn. En onder de 75-plussers zijn er nauwelijks (ca. 1300) te vinden die hun leven willen beëindigen omdat ze het als voltooid beschouwen (Trouw, 30 jan.). Voor dit relatief kleine aantal Nederlanders wil Pia Dijkstra (D66) al enige tijd met een wetsvoorstel komen om mensen die levensmoe zijn de mogelijkheid van euthanasie te geven. Zij zouden hun leven immers als ‘voltooid’ ervaren.
Zij motiveert dit wetsvoorstel als volgt (https://d66.nl/wetsvoorstel-voltooid-leven/):
Voltooid Leven is een gewichtig thema en er moet dus zorgvuldig mee worden omgegaan. Het gaat om ouderen die zelf hun leven als voltooid beschouwen en lijden omdat voor hen het leven te lang is geworden. D66 vindt dat ervoor gekozen kan worden om een waardig einde aan het leven te maken. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van levenseindebegeleiders. Hier zal een opleiding voor komen, waartoe artsen, verpleegkundigen, psychotherapeuten en gezondheidszorgpsychologen toegang krijgen. De levenseindebegeleider zal beoordelen of er sprake is van een stervenswens die vrijwillig, weloverwogen en duurzaam is. Hier zet Dijkstra zich al lange tijd voor in: ‘Al jaren werk ik aan het wetsvoorstel Voltooid Leven. Sommige ouderen willen de mogelijkheid hebben om waardig deze wereld te verlaten. Ze willen zelf over hun sterven gaan. Mijn antwoord daarop is: laten we deze wens respecteren. Ik heb daarom besloten om binnenkort mijn wetsvoorstel Voltooid Leven in te dienen.’
Centraal in deze motivatie staat dat de moderne mens waardig deze wereld wil verlaten en zelf over het eigen sterven wil gaan. Dit alles naar maatstaven van het moderne wereldbeeld dat met de dood het leven ophoudt en daarmee ook het menselijke bewustzijn en logischerwijs het door de mens ervaren lijden. Dat is het kader waarbinnen naar het waardig zijn van het sterven wordt gekeken. Maar hoe zeker weten we dat ‘het waardig deze wereld verlaten’ is gediend bij het toedienen van euthanasie middelen als buiten beschouwing blijft waar, en in welke staat, ziel en geest van de mens dan terecht komen? Moet het hele begrip ‘voltooid leven’ niet als achterhaald worden gezien en de veronderstelde doodswens als identiek met zelfmoord worden gekarakteriseerd?
Hoeveel mensen houden er eigenlijk rekening met een voortzetting van het (geestelijke) leven na de dood? Volgens een onderzoek van Kantar Public onder 1456 Nederlanders (ND, 29 oktober 2018) gelooft 40% van de Nederlanders dat er zoiets als een hemel bestaat en 30% verwacht dierbaren na de dood weer terug te zien. Dat is toch een flink aantal, een aantal dat heel wat groter is dan de 0.18% van de 55-plussers in ons land. Niet dat ik iedereen van een geestelijk leven na de dood wil overtuigen, maar het gaat mij wel wat ver dat dit helemaal niet meer in het debat ter sprake komt.
Een argument dat vaak wordt gehoord is dat nog nooit iemand uit de dood is teruggekeerd en kon navertellen hoe het aan de ‘andere kant’ was. Maar cardioloog Pim van Lommel heeft honderden van dit soort bijna dood ervaringen gedocumenteerd (zie zijn boek Eindeloos Bewustzijn, Ten Have, 2017, en https://www.youtube.com/watch?v=qwYzRuBZP8w) en het werk van de Britse neuropsychiater Peter Fenwick (https://youtu.be/78SkTuk8Zd4) leert ook anders. Hoe vaak zijn nieuwe ontdekkingen in de wetenschap systematisch genegeerd omdat het de gevestigde orde niet uitkwam? Hier zien we eenzelfde reactie. Maar, als er een bewustzijn na de dood is, wat heeft euthanasie daar dan voor invloed op? Maakt het uit hoe de levensbeëindiging verloopt voor het bewustzijn van de overledene na het sterven? Als dat het geval is, kan de hele discussie kantelen en komen vragen vanuit een nieuw perspectief naar voren. Echter in de moderne discussies in de gevestigde media komt deze hamvraag nergens aan de orde.
Wat gebeurt er geestelijk gezien bij het sterven? Hoe kan de eventuele levensbeëindiging in de vorm van euthanasie, of levensbeëindiging om orgaandonatie mogelijk te maken bij mensen die hersendood zijn, daarbij het overgaande bewustzijn van de mens ondersteunen of verstoren? En als er van verstoring sprake is, kan dan nog van waardig sterven gesproken worden?
Meer voorlichting over inzichten over wat er geestelijk bij het sterven gebeurt vanuit meerdere geestelijke scholen dan alleen het atheïsme en materialisme is nodig. ZonMw zou kunnen beginnen naar deze essentiële vraag ook eens onderzoek te laten doen.
Kees Zoeteman, Zeist